نقش تعلیم و تربیت در شکل گیری شخصیت فرزندان چگونه است و اسلام چگونه به این موضوع پرداخته است؟
مسائل مربوط به تعلیم و تربیت کودک،یکی از امور مهم اجتماع کنونی بشر است که فکر دانشمندان را به خود متوجه ساخته،و از این راه فصل تازه ای در علوم تربیتی و پرورشی،باز گشوده و افکار تازه و سودمندی در این باره به مراکز و محافل تربیتی عرضه شده است و سازمان هائی برای رفع نیازمندی های علمی و تربیتی کودک بوجود آورده و این قسمت به صورت رشته تخصصی در آمده است.
دانشمندان به خوبی در یافته‏ اند که زیربنای زندگی در دوران کودکی پی ریزی می‏ شود،و بخشی از سعادت و شقاوت دوران مختلف زندگی یعنی دوران های جوانی و پیری،در گرو طرز تربیت دوران کودکی است.
با این که شخصیت انسان به عوامل گوناگون بستگی دارد که هر کدام از آن ها در سرنوشت انسان تأثیر بسزائی داشته و کاملا موثر می‏ باشد با این وجود تربیت های دوران کودکی در نظر دانشمندان،حائز اهمیت خاصی است و آن را «زیربنای زندگی» می‏ نامند.
فرض کنید قطعه سنگ مرمری در دست استادکار،هنرمندی قرار گیرد،از آن جا که او یک سنگ تراش توانا،یک صنعت گر ماهر،یا یک مجسمه ساز قوی پنجه است،ده ها فکر و خیال درباره آن کرده و نقشه‏ هائی می‏ ریزد بسیار زیبا و قیمتی که سالیان دراز چشم هر بیننده ای را به خود جلب می کند.
روح و روان حساس کودک در آغاز زندگی،از جهات بسیاری مانند همین ماده خام است که برای همه گونه فعالیت ها و صورت ها،برای همه رقم تربیت ها و پرورش ها،آمادگی دارد.و اگر اولیاء کودک،حسن ابتکار به خرج دهند و فطرت پاک و احساسات ارزنده او را،با شیوه ‏های پسندیده رهبری نمایند،سرنوشت او را از این طریق روشن می‏ کنند و اگر در این راه سهل انگاری نمایند و با روش های غلط و پرورش غلط فطرت او را آلوده سازند،حتماً مقدمات بدبختی کودک را فراهم ساخته ‏اند به طوری که اگر دیگر عوامل شخصیت ساز،از قبیل محیط زندگی،و یا فرهنگ به داد او نرسد،آثار این گونه تربیت های غلط زود یا دیر در زندگی او نمایان خواهد شد.
امام علی علیه السلام می ‏فرماید:دل جوان نورس همچون زمین کشت نشده و بکر است،هر بذری در آن بپاشند می ‏پذیرد«1»
بنابراین جا دارد بگوییم که مغز کودک مانند فیلم عکاسی است از آن چه می‏ بیند و مشاهده می‏ کند عکس بر می‏ دارد.برخی از پدران تصور می ‏کنند که مسئولیت آنان فقط منحصر به تأمین نیازمندی های جسمانی کودک است و دیگر وظیفه‎ای ندارند در صورتی که پرورش های اخلاقی و ایمانی بزرگترین مسئولیتی است که بر دوش آن ها گذارده شده است و انجام این مسئولیت ارزنده تر از تأمین حوائج مادی آن ها است.
بقیه بحث در ادامه مطلب

دومین شخصیت جهان اسلام امیرالمؤمنین علیه السلام می‏ فرماید:بهترین هدیه ای که پدر می‏ تواند به فرزند خود بدهد همان تربیت پسندیده است«2»
مسئولیت پدران در این باره به قدری سنگین و قابل توجه است که امام سجاد علیه السلام در انجام وظیفه خطیر خود از خداوند استمداد می‏ کند.و در ضمن راز و نیاز خود چنین عرض می‏ کند:بارالها مرا در تربیت و تادیب فرزندان و نیکی به آنها یاری بفرما«3»
اگر پدران حق اطاعت در گردن فرزندان دارند،فرزندان نیز حق بزرگتری در عهده پدران دارند و آن حق تربیت است یعنی آموختن راه و رسم زندگی از طریق صحیح و پرورش دادن سجایای انسانی است که در فطرت او تعبیه شده است.
اگر دانشمندان امروز به اهمیت تربیت کودکان کشور پی برده ‏اند و با تشکیل جلسات و نوشتن کتاب ها و جزوه‏ ها و نشان دادن فیلم های اخلاقی و علمی،گام های بلندی در این راه برداشته ‏اند رهبران عالیقدر اسلام و پیشوایان مذهبی ما از 14 قرن بیش با دادن دستورات لازم و ارشاد و راهنمائی های سودمند،و با پرورش کودکان و فرزندان نمونه،قدم موثری در این راه برداشته ‏اند. اگر دانشمندان و روان شناسان،استادان آموزش و پرورش،برنامه‏ های تربیتی خود را از دورانی شروع می‏ کنند که کودک چشم و گوش خود را باز کرده و در آستانه چیز فهمی ‏قرار می ‏گیرد، ولی اسلام برنامه تربیتی وسیع خود را برای تحقق یافتن سعادت کودک،پیش از انعقاد نطفه او آغاز می ‏نماید.
اسلام درباره پیوند زناشوئی دستورات لازم و کافی دارد و در این باره به تمام جوانب توجه نموده و در انتخاب همسر به ریشه خانوادگی و شرافت موروثی اهمیت فوق العاده ای داده است.
رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:از گیاهانی که در نقاط آلوده می رویند بپرهیزید،عرض کردند منظور چیست؟ فرمود: زن زیبایی که در خاندان بد و پلید بوجود آمده باشد«4»
اسلام برای حالت آمیزش،آداب و وظایفی معین فرموده که مراقبت هرکدام در سعادت و خوشبختی کودک تأثیر بسزائی دارد و بالاخص از آمیزش در حالت مستی به شدت جلوگیری کرده است زیرا کودکانی که در این حال، نطفه آن ها بسته می شود از عوارض عصبی درمان ناپذیر بی نصیب نیستند.
اسلام تنها به این قسمت اکتفا نکرده در ایام بارداری و پس از وضع حمل با موشکافی شگفت آوری،تمام شئون پرورش کودک را مد نظر قرار داده است تا آن جا که به پدران دستور داده است که برای فرزندان نام نیکی انتخاب نمایند،زیرا نام،خصوصاً نامی‏ که حاکی از بندگی کودک نسبت به خدای یکتا باشد نشانه شخصیت و از نظر روانی اثر نیکی در روح کودک دارد.
اسلام دستور می‏ دهد که کودک را پس از تولد با آب پاک و تمیزی شستشو دهند،و در گوش های او اذان و اقامه بگویند تا گوش های او از روز نخستین با جمله ‏هائی که حاکی از یگانگی خدا و رسالت رسول و نبی اکرم و دعوت به کارهای نیک است آشنا گردد.اگر مردم آن روز،اسرار این تعالیم عالی را در نمی‏ یافتند امروز پیشرفت دانش،پرده از روی این مطلب برداشته است.
دستورات اسلام درباره تربیت کودک بقدری زیاد است که نقل یک صدم آن ها برای ما مقدور نیست ولی خوشبختانه امروز این مسئله زنده و ارزنده مورد توجه دانشمندان است و نویسندگان و گویندگان ما با طرز جالبی نظر اسلام را درباره نحوه تربیت کودک بیان می کنند.
منابع:
1:اِنَّما قَلْبُ الْحَدَثِ کَالْاَرضِ الْخالِیَة ما اُلقِیَ فیها مِنْ شَیْئٍ قَبِلَتْهُ؛«نهج البلاغه/بخش نامه‏ ها،نامه 31/46 /ط عبده»
2:ما نَحَلَ والِدٌ نَحَلاً اَفْضَلَ مِنْ اَدَبٍ حَسَنٍ«مستدرک الوسائل 2/625»
3:وَاَعِنّی عَلَی تَرْبِیَتِهِمْ وَتَاْ دیبِهِمْ وَ برِّهِمْ«صحیفه سجادیه دعای بیست و هفتم»
4:وَ قَالَ النَّبِیُّ إِیَّاکُمْ وَ خَضْرَاءَ الدِّمَنِ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا خَضْرَاءُ الدِّمَنِ قَالَ المَرْأَةُ الْحَسْنَاءُ فِی مَنْبِتِ السَّوْءِ.«بحار الانوار ج 23 ص54»